Oko – jak o nie dbać? Część I.

Człowiek jest wzrokowcem. Nie będę przypominał budowy narządu wzroku. Zakładam, że podstawy „statystyczny” czytelnik pamięta ze szkoły. Gałka oczna jest większa niż się wydaje (przecież w większości tkwi w oczodole, spoczywając komfortowo na tłuszczowej wyściółce), jednak jej rozmiary i tak raczej nie przytłaczają: ma średnicę 22-24 mm, waży około 7-8 gramów. Gałki człowiek ma dwie, co stanowi ilość minimalną, zarazem wystarczającą, by mózg mógł stworzyć wrażenie głębi, trójwymiarowości otoczenia. Tak, tak – wrażenia. Dysponujemy więc ledwie 14-16 gramami substancji mieszczącej narząd o zdumiewających możliwościach – wzrok dostarcza mózgowi aż 85 procent wiedzy o świecie.

Tymczasem właśnie w świecie, który stworzyliśmy – zwanym coraz częściej antroposferą – wzrok poddawany jest nowym wyzwaniom, obciążeniom. Wszechobecne, sztuczne, zróżnicowane oświetlenie, noc zanieczyszczona światłem antropogennym, wyświetlacze, monitory, ekrany. Plaga krótkowzroczności, starczowzroczności (prezbiopii), powszechność zespołu suchego oka („suche oko”), to tylko najbardziej oczywiste skutki zmian.

Poruszę niektóre wątki kojarzące mi się z tą problematyką.

Po pierwsze komputer. Niepostrzeżenie stał się elementem rzeczywistości, zarówno w domu jak i w pracy. Pożeracz czasu, zaborca. Istotne jest odpowiednie przygotowanie miejsca, gdzie korzystamy z komputera oraz wykształcenie pewnych nawyków. Nie należy zaniedbywać przerw (najskuteczniejsze są krótkie – 15-20 minut – ale częste), by oczy mogły odpocząć. Brak tych krótkich przerw jest jednym z głównych czynników prowadzących do krótkowzroczności wśród użytkowników komputerów.

Wynikiem zbyt długiej pracy przy komputerze mogą być następujące choroby oczu:

•          przemijająca krótkowzroczność oraz nasilanie się subiektywnie odczuwanych dolegliwości, takich jak „rozmazywanie” się obrazu, podwójne widzenie, pieczenie, ból oraz obiektywnie obserwowane łzawienie i zaczerwienie gałek ocznych,

•          zaburzenia ruchomości powiek,

•          stany zapalne powiek i spojówek,

•          zaburzenia wydzielania i odpływu łez,

•          zmiany zapalne i zwyrodnieniowe okolicy centralnej siatkówki,

•          oczopląs.

Stanowisko pracy powinno znajdować się na bezokiennej ścianie, bokiem do okna, by światło padało z lewej strony,  w odległości nie mniejszej niż metr. Na ekranie monitora nie może odbijać się światło, refleksy świetlne mają bowiem negatywny wpływ na wzrok, oczy się szybciej i bardziej dotkliwie męczą.

W naturze aktywność oka cechuje pewna dynamika. Przykładowo: patrzymy na obiekty znajdujące się w różnych odległościach. Zmusza to mięśnie oka do urozmaiconej pracy. Mięśnie – kolejny lekceważony element. Człowiek widzi dzięki aktywności siedmiu mięśni; sześć kontroluje ruch gałki ocznej, jeden – mięsień rzęskowy – odpowiada za zmianę kształtu soczewki (jest to tzw. akomodacja oka, czyli dostosowanie się oka do oglądania przedmiotów znajdujących się w różnych odległościach, tak aby na siatkówce powstawał ostry obraz przedmiotu). Mięśniom tym nie poświęcano zazwyczaj wiele uwagi. Do niedawna.

W roku 2007 w Wielkiej Brytanii wprowadzono dla sportowców reprezentujących ten kraj na letnich igrzyskach olimpijskich w Pekinie restrykcyjne testy i ćwiczenia mięśni oczu. Dowiedziono, że tenisiści, koszykarze, futboliści, hokeiści oraz gracze w krykieta, którzy ćwiczą wzrok, lepiej wypadają na zawodach. Ćwiczenia wzroku wzmacniają mięśnie oczu, poprawiają akomodację, poszerzają pole widzenia. Mózg uczy się szybciej i dokładniej reagować na bodźce, to zaś skraca czas reakcji.

Korzystając z komputera, ze wzrokiem skupionym na małym wycinku przestrzeni, pozostającym w stałej odległości, sprawiamy, że mięśnie oka przejawiają minimalną aktywność.

Sposobem na zmniejszanie negatywnego wpływu komputera na wzrok jest wykonywanie ćwiczeń relaksujących gałki ocznej podczas pracy.

Oto kilka przykładowych ćwiczeń:

• mruganie powiekami co 3-5 sekund, w celu nawilżenia i oczyszczenia oczu. W wyniku tego ćwiczenia poprawia się ostrość widzenia, pomaga ono rozluźnić mięśnie twarzy i czoła, zapobiegając tendencji marszczenia brwi. W aptekach można kupić tzw. sztuczne łzy, które należy stosować w celu nawilżania gałek ocznych podczas długiej pracy przy komputerze. Wysychanie rogówki może spowodować nieodwracalne uszkodzenie wzroku, a nawet zanik wzroku,
• oderwać co 2-3 min. wzrok od ekranu, popatrzeć w dal, zapobiegnie to zmęczeniu oczu,
• starać się dostrzegać całe otoczenie, a nie patrzeć tylko w ekran, to również odpręża wzrok,
• kreślenie wzrokiem poziomych ósemek,
• zamknięcie powiek, zasłonięcie oczu dłońmi, tak aby docierało do nich jak najmniej światła – ćwiczenie to daje uczucie spokoju, relaksacji.

Bardzo dobrym pomysłem jest też nauka pisania bezwzrokowego (bez spoglądania na ekran).

Autor: Krzysztof Pochwicki